Waarom dit artikel?

Je hebt het vast wel gezien als professional. Een jongere die al jaren ondersteuning krijgt, wordt 18. En ineens stopt alles wat vertrouwd is. De jeugdhulp eindigt, de vaste begeleider verdwijnt, en de jongere staat er plotseling (bijna) alleen voor. Met een stapel regels, nieuwe loketten en financiële verantwoordelijkheden waar hij of zij nog nooit mee te maken heeft gehad.

Dit noemen we de 'harde knip'. En hoewel er mogelijkheden zijn om de jeugdhulp een tijdje te verlengen, is de overgang naar volwassenheid voor veel jongeren nog steeds een enorme uitdaging. Want op je 18e word je voor de wet volledig zelfstandig. En dat betekent een overgang van één integraal systeem (de Jeugdwet) naar drie gescheiden wettelijke kaders: de Wmo, de Zorgverzekeringswet en de Participatiewet.

In dit artikel neem ik je mee langs de valkuilen en geef ik concrete tips om jongeren voor te bereiden op deze grote stap. Want met goede voorbereiding kun je als professional het verschil maken.

De Kern van het Probleem

De 'harde knip' beschrijft de abrupte overgang die jongeren maken op hun 18e verjaardag. De Jeugdwet stopt. En tegelijkertijd wordt de jongere geacht zelfstandig de weg te vinden in drie nieuwe systemen.

• De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo): Voor ondersteuning bij zelfstandig wonen, dagbesteding en participatie.
• De Zorgverzekeringswet (Zvw): Voor medische en psychische zorg.
• De Participatiewet: Voor inkomen (bijstand) en ondersteuning bij het vinden van werk.

Deze overstap creëert een doolhof van nieuwe contactpersonen, wachttijden en andere regels. En dat gebeurt precies op het moment dat een kwetsbare jongere de vertrouwde ondersteuning het hardst nodig heeft. We gaan belangrijke leefgebieden bekijken en onderzoeken wat wij beter kunnen doen.

Wonen & Financiën: De Grootste Valkuilen

Wat gaat er vaak mis?

De financiële schok is enorm. Van de ene op de andere dag is de jongere zelf verantwoordelijk voor een zorgverzekering, zorgtoeslag, huurtoeslag en het beheren van een bankrekening. Een kleine fout, zoals het niet aanvragen van zorgtoeslag of het afsluiten van een paar abonnementen, leidt direct tot schulden.

Daarnaast is er de verzekerings- en contractjungle. Het overzien van verplichte verzekeringen (zorg, WA), contracten voor huur, energie en telefoon is voor veel jongeren een te grote opgave. Dit geldt al voor jongeren die niet in een kwetsbare positie zitten, laat staan voor onze jongeren.

Ook de woonplek is vaak niet geregeld. De overgang van een jeugdzorglocatie naar een zelfstandige woonruimte loopt niet altijd naadloos, met risico op (tijdelijke) dakloosheid.

Concrete Tips voor Jou als Professional

• Start met een '16-jarigen Plan': Begin op de 16e verjaardag met een checklist. DigiD aanvragen, een eigen bankrekening openen en leren beheren, uitleg geven over vaste lasten. Niet op het laatste moment.

• Maak het visueel: Stel samen een simpel budgetplan op. Wat komt er maandelijks binnen en wat gaat eruit? Oefen hiermee in de praktijk. Laat de jongere zelf een maand de vaste lasten 'betalen' vanuit een oefenpotje. Werk aan financiële competenties en stel hier ook doelen voor op.

• Werk met de jongere, niet voor de jongere: Soms lijkt het allemaal gemakkelijker en sneller om zaken voor de jongere te regelen, we nemen dan gemakkelijk de regie over. Dit helpt de jongere niet. Werk doelen uit in kleine, haalbare stapjes die je samen met de jongere kan zetten.

• Wooncarrière voorbereiden: Inventariseer tijdig de woonwensen en -mogelijkheden. Schrijf de jongere in bij woningcorporaties en onderzoek de opties voor begeleid wonen via de Wmo. Start hier op tijd mee. De krapte op de woningmarkt zorgt voor vertraging, voor alle jongeren (en anderen). Doe aan verwachtingsmanagement, de meeste jongeren starten niet in een villa met oprijlaan.

Zorg & Ondersteuning: De Warme Overdracht

Wat gaat er vaak mis?

Het grootste risico is een zorg-gat. De jeugdhulp stopt, maar de Wmo-indicatie of de doorverwijzing voor Zvw-zorg is nog niet rond. Dit leidt tot een periode zonder begeleiding, met een groot risico op terugval.

Ook de nieuwe financiële regels zijn een uitdaging. De jongere wordt geconfronteerd met een verplicht eigen risico in de Zvw en een mogelijke eigen bijdrage voor Wmo-ondersteuning. Dit is vaak een onbekend en onbegrepen concept.

Daarnaast betekent de overdracht nieuwe hulpverleners en een andere manier van werken. Voor de jongere voelt dit als 'weer opnieuw beginnen', terwijl je juist continuïteit wilt bieden.

Concrete Tips voor Jou als Professional

• Bruggen bouwen: Neem ruim voor de 18e verjaardag contact op met het Wmo-loket van de gemeente. Organiseer een driegesprek met de jongere, jezelf en de Wmo-consulent om de ondersteuningsbehoefte samen in kaart te brengen. Dit is de kern van een 'warme overdracht'.

• Vertaal de regels: Leg in simpele taal uit wat het eigen risico en de eigen bijdrage inhouden. Help bij het controleren van de eerste facturen. Zorg dat de jongere weet wat er financieel op hem of haar afkomt.

• Maak een zorg-overdrachtsdocument: Stel met toestemming van de jongere een beknopt document op met de belangrijkste informatie over de achtergrond, de verleende hulp en de toekomstige ondersteuningsbehoeften. Zo zorgen we voor een warme overdracht en heeft de jongere zelf regie over zijn of haar informatie.

Werk & School: Continuïteit Waarborgen

Wat gaat er vaak mis?

De begeleiding van een jeugdbeschermer of ambulant begeleider op school stopt, terwijl de uitdagingen (concentratie, planning, sociale interactie) blijven bestaan. Ook de regels voor extra ondersteuning op school (mbo, hbo) zijn anders dan in het voortgezet onderwijs. Dit moet vaak opnieuw worden aangevraagd.

Zonder een goede overdracht naar dagbesteding (Wmo) of een re-integratietraject (Participatiewet) is het risico groot dat de jongere zijn dagstructuur verliest en thuis komt te zitten.

Concrete Tips voor Jou als Professional

• Inventariseer de huidige ondersteuning: Breng samen met de jongere en de mentor op school in kaart welke ondersteuning er nu is en wat er nodig is om de opleiding voort te zetten. Onderzoek samen met de jongere welke voorzieningen de school biedt voor studenten met extra ondersteuningsbehoeften.

• Verbind met de toekomst: Maak de verbinding met het UWV (voor jongeren met arbeidsbeperking) of het gemeentelijke loket voor werk en inkomen. Wat zijn de mogelijkheden voor een re-integratietraject of jobcoaching? Start dit gesprek op tijd.

• Zorg voor een vangnet: Als school of werk nog een stap te ver is, zorg dan dat de aanvraag voor dagbesteding via de Wmo al loopt. Het behouden van een dagritme en een zinvolle invulling is cruciaal om stilstand en achteruitgang te voorkomen.

Tot Slot: Begin Vroeg, Denk Vooruit

De harde knip bij 18 jaar is geen verrassing. We weten dat hij eraan komt. Toch worden jongeren en professionals er nog te vaak mee overvallen. Omdat we te laat beginnen met voorbereiden. Omdat we denken dat we nog tijd hebben.

Mijn belangrijkste tip? Begin niet op de 17e (of 18e) verjaardag, maar op de 16e! Maak voorbereiding op volwassenheid onderdeel van de reguliere begeleiding. Bespreek het budgetplan, oefen met regelen, leg contacten met de Wmo en bouw samen aan een netwerk en ondersteuning.

Want de overgang naar volwassenheid hoeft geen harde klap te zijn. Met goede voorbereiding en een warme overdracht kunnen wij ervoor zorgen dat de jongere met vertrouwen de stap naar volwassenheid zet. Niet alles zal goed gaan, maar eerlijk is eerlijk, dat ging het bij ons vast ook niet.

Hoe bereid jij jongeren voor op deze overgang? Wat heb je nodig? Laat het me weten!